(TCTG) - Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm
đến việc giáo dục lý luận chính trị và giáo dục thực hành lý luận cho
cán bộ, đảng viên và nhân dân ta. “Đường Kách mệnh” và “Sửa đổi lối làm
việc” của Chủ tịch Hồ Chí Minh là hai tác phẩm lý luận lớn, cũng là
những tác phẩm vô giá về giáo dục lý luận chính trị của Người để lại.
Trong
công tác xây dựng Đảng, Đảng ta luôn đặt nhiệm vụ xây dựng Đảng về lý
luận chính trị là nhiệm vụ hàng đầu. Đây cũng chính là vấn đề mà Chủ
tịch Hồ Chí Minh, người sáng lập và rèn luyện Đảng ta luôn quan tâm ngay
từ khi phấn đấu thành lập Đảng cũng như trong suốt quá trình lãnh đạo
cách mạng nước ta sau này. Người đã có rất nhiều bài viết, bài nói và
những tác phẩm riêng về xây dựng Đảng nói chung, về công tác giáo dục lý
luận chính trị nói riêng. Trong các tài liệu đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã trình bày rất rõ, rất toàn diện và cụ thể về vấn đề này, từ giáo dục
chủ nghĩa Mác- Lênin đến vấn đề xây dựng Đảng mạnh về chính trị, tư
tưởng và tổ chức; từ nội dung và nhiệm vụ học lý luận chính trị đến vấn
đề nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác giáo dục lý luận chính
trị.
1. “Đường Kách mệnh” - tác phẩm lý luận đầu tiên, cũng là tác phẩm lớn về giáo dục lý luận chính trị của Đảng ta
Chủ
tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác- Lênin sau khi đã nghiên cứu
nhiều học thuyết, tìm hiểu nhiều tôn giáo trên thế giới. Người đã tự
nhận mình là học trò của Đức Khổng Tử, của Chúa Giê su, của Các Mác, Tôn
Dật Tiên…Cùng với việc tiếp thu những tinh hoa của các học thuyết ấy,
Người còn tích lũy được nhiều kinh nghiệm thực tiễn qua việc nghiên cứu
các cuộc cách mạng trên thế giới. Người nhận xét: Cuộc cách mạng Mỹ 1776
cũng như cuộc cách mạng Pháp 1789 đều là những cuộc “cách mạng không
đến nơi… Cách mệnh An Nam nên nhớ điều ấy”(1) và “Cách mệnh Nga dạy cho
chúng ta rằng muốn cách mệnh thành công thì phải dân chúng (công nông)
làm gốc, phải có Đảng vững bền, phải bền gan, phải hy sinh, phải thống
nhất. Nói tóm lại là phải theo chủ nghĩa Mã Khắc Tư và Lênin”(2).
Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã chắt lọc những tinh hoa của lý luận và thực tiễn
cách mạng thế giới để định ra con đường cách mạng Việt Nam. Khi gặp ánh
sáng của cách mạng Tháng Mười, ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin, Người
vui mừng khôn tả xiết. Người nói: Chủ nghĩa Lênin đối với cách mạng Việt
Nam như người đi đường đang đói mà có cơm ăn, đang khát mà có nước
uống. Người quyết định phải đến nước Nga, đến với Lênin. Tháng 6/1923,
bất chấp muôn ngàn thử thách và hiểm nguy, Nguyễn Ái Quốc đã đến Tổ quốc
của cách mạng Tháng Mười.
Sau hơn một năm học tập và nghiên cứu
tại Liên Xô, được chứng kiến công cuộc xây dựng CNXH, xây dựng cuộc sống
hạnh phúc của nhân dân Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc càng mong sớm được trở
về Tổ quốc. Người tin tưởng vào tương lai không xa trên đất nước thân
yêu của mình cũng sẽ diễn ra sự nghiệp xây dựng CNXH. Tháng 3/1924, khi
trả lời phỏng vấn phóng viên báo “Unita” của Đảng Cộng sản Ý tại
Matxcơva - Giôvanni Giécmanéttô, Nguyễn Ái Quốc nói: Tôi sẽ trở về tổ
quốc để đấu tranh cho sự nghiệp của chúng tôi. Ở bên chúng tôi có nhiều
việc phải làm lắm… “Chúng tôi hiểu rõ là chúng tôi có trách nhiệm rất
nặng nề và tương lai của các dân tộc tùy thuộc vào sự tuyên truyền và
tinh thần hy sinh của chúng tôi”(3).
Nguyễn Ái Quốc xác định công
việc đầu tiên phải làm là thành lập tổ chức của những người cộng sản,
huấn luyện và đào tạo họ trở thành những chiến sỹ tiên phong cho cuộc
cách mạng giải phóng dân tộc. Nguyễn Ái Quốc khẳng định giáo dục chủ
nghĩa Lênin là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu để những người cách mạng
Việt Nam, trước hết là những người cộng sản, người lãnh đạo luôn là
những người đi trước, dám hy sinh, sả thân vì sự nghiệp đó. Người còn
chỉ rõ việc giáo dục chủ nghĩa Lênin là nguyên tắc đảm bảo cho Đảng có
phương hướng, có nền tảng vững chắc và chỉ có theo chủ nghĩa Lênin mới
đảm bảo cho Đảng trở thành người lãnh đạo đúng đắn và duy nhất của cách
mạng Việt Nam.
Toàn bộ nội dung cuốn “Đường Kách mệnh” của Người
là nhằm tổ chức và xây dựng Đảng ta theo tinh thần đó. Ngay trang đầu
tiên của cuốn sách Nguyễn Ái Quốc đã trích câu nói nổi tiếng của Lênin
trong tác phẩm “Làm gì”, rằng: “Không có lý luận cách mạng, thì không có
cách mạng vận động…Chỉ có theo lý luận cách mạng tiên phong Đảng cách
mạng mới làm nổi nhiệm vụ cách mạng tiên phong”. Người còn chỉ rõ: “Đảng
có vững cách mạng mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền
mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm nòng cốt, trong Đảng
ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ
nghĩa như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam…Bây giờ học
thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc
chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”(4).
Là tác phẩm lý
luận nhưng hành văn của “Đường Kách mệnh” rất đơn giản và dễ hiểu.
Nguyễn Ái Quốc viết: “Sách này muốn nói cho vắn tắt, dễ hiểu, dễ nhớ.
Chắc có người sẽ chê rằng văn chương cụt quằn. Vâng! Đây nói việc gì
cũng rất giản tiện, mau mắn, chắc chắn như hai lần hai là bốn, không tô
vẽ, trang hoàng gì cả…Văn chương và hy vọng sách này chỉ ở trong hai
chữ: Cách mệnh! Cách mệnh! Cách mệnh!!! Nguyễn Ái Quốc đã “Việt Nam hóa”
lý luận Mác- Lênin một cách thật tài tình. Những vấn đề lý luận quan
trọng Người mong muốn những người Việt Nam thấm nhuần được tóm tắt trong
hai từ “Cách mệnh”. Hai từ này được giảng giải bằng những lời giản dị
rất dễ hiểu, dễ nhớ. Người viết: Muốn làm cách mạng thì phải biết:
- Làm cho quần chúng giác ngộ.
- Phải giảng giải lý luận và chủ nghĩa cho dân hiểu.
- Làm cách mệnh phải bày sách lược cho dân.
- Muốn làm cách mệnh phải tập trung sức. Và muốn tập trung sức phải có đảng cách mệnh.
Với
hai từ “Cách mệnh” Nguyễn Ái Quốc lại giảng giải: Cách mệnh là gì? Cách
mệnh có mấy thứ? Vì sao mà sinh ra tư bản cách mệnh? Vì sao mà sinh ra
dân tộc cách mệnh? Vì sao mà sinh ra giai cấp cách mệnh? Cách mệnh khó
hay dễ? Cách mệnh trước hết phải có cái gì?. Đó là những vấn đề lý luận
hết sức cần thiết để những người cách mạng Việt Nam lúc đó mở rộng hiểu
biết về thế giới. Nguyễn Ái Quốc đã giảng giải những vấn đề đó trên quan
điểm Mác- Lênin và cho rằng đó là nền tảng tư tưởng mà một chính đảng
không thể thiếu. Bằng cách đó, chủ nghĩa Mác- Lênin đã đến với cách mạng
và nhân dân Việt Nam, như hạt giống tốt gặp mảnh đất mầu mỡ đã được
chuẩn bị sẵn sàng, đã tạo ra bước ngoặt lịch sử cho cách mạng Việt Nam.
Trên
quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin và kinh nghiệm của phong trào cách mạng
thế giới, Người chỉ rõ cách mạng Việt Nam là cách mạng giải phóng dân
tộc và có hai giai đoạn: cách mạng giải phóng dân tộc sau đó là cách
mạng vô sản. Hai giai đoạn đó có quan hệ chặt chẽ với nhau, cách mạng
Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới. “Đường Kách mệnh” cũng
đã chỉ rõ nhiệm vụ trước mắt của cách mạng Việt Nam là đánh đổ đế quốc
Pháp và phong kiến tay sai. Lực lượng để tiến hành cuộc cách mạng ấy là
toàn dân tộc, trong đó lực lượng chủ yếu là công nhân, nông dân.
Với
những nhiệm vụ cách mạng được nêu lên trong “Đường Kách mệnh”, Nguyễn
Ái Quốc cũng đã chỉ rõ nguyên tắc chiến lược trong việc xác định đường
lối cách mạng, đó là phải vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác- Lênin. Đảng
phải xây dựng cho mình một hệ thống lý luận riêng phù hợp với điều kiện
và hoàn cảnh thực tiễn thì lý luận đó mới trở thành người dẫn đường, lý
luận đó mới là lý luận chân chính. Sau này Chủ tịch Hồ Chí Minh viết:
“Từ trong học thuyết dạt dào sức sống của chủ nghĩa Lênin, chúng tôi
khơi nguồn sức mạnh để giành thắng lợi cho sự nghiệp thiêng liêng là hòa
bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, để giành thắng lợi cho CNXH” (5).
Đánh
giá ý nghĩa tác phẩm “Đường Kách mệnh”, đồng chí Trường Chinh đã viết:
“Đường Kách mệnh” chẳng những có giá trị lý luận và thực tiễn to lớn
trong thời kỳ đã qua mà còn soi sáng con đường cho nhân dân ta tiến lên
giành thắng lợi hoàn toàn trong giai đoạn mới”(6).
2. “Sửa đổi lối làm việc”- một tác phẩm lớn về giáo dục thực hành lý luận chính trị theo quan điểm Hồ Chí Minh
Chủ
tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến giáo dục chủ nghĩa Mác- Lênin cho
cán bộ, đảng viên và nhân dân ta. Song Người cũng luôn nhấn mạnh rằng
học Mác- Lênin là phải học tinh thần Mác- Lênin, học phương pháp
Mác-Lênin để xử trí mọi việc. Người nói với cán bộ huấn luyện: “Các chú
dạy cho cán bộ đảng viên và nhân dân về chủ nghĩa Mác- Lênin, chắc có
nhiều người thuộc, nhưng các chú có làm cho mọi người hiểu chủ nghĩa
Mác- Lênin là thế nào không? Theo Bác hiểu chủ nghĩa Mác- Lênin tức là
cách mạng phân công cho việc gì, làm chủ tịch nước hay nấu ăn, đều phải
làm tròn nhiệm vụ. Không nên đào tạo ra những con người thuộc sách làu
làu, cụ Mác nói thế này, cụ Lênin nói thế kia, nhưng nhiệm vụ của mình
được giao quét nhà lại để cho nhà đầy rác”(7). Trong nhiều tài liệu của
Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục thực hành lý luận Mác- Lênin, thì tác
phẩm “Sửa đổi lối làm việc” là một điển hình tiêu biểu.
Tiếp theo
cuốn “Đường Kách mệnh”, ở tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” Chủ tịch Hồ
Chí Minh tiếp tục nêu rõ phải giáo dục chủ nghĩa Mác- Lênin, giáo dục lý
luận chính trị cho cán bộ và nhân dân ta. Người viết: “Lý luận như cái
kim chỉ nam, nó chỉ phương hướng cho chúng ta trong công việc thực tế”;
“Không có lý luận thì lúng túng như nhắm mắt mà đi”. Vì vậy, ở tác phẩm
này Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra những khuyết điểm mà nhiều cán bộ còn
mắc phải, như: kém lý luận, khinh lý luận, lý luận suông. Người cũng
chỉ ra nguyên nhân của những khuyết điểm đó đều là do nhận thức chưa rõ
vai trò của lý luận. Người nêu những người kém lý luận là những người
lười học tập, lười nghiên cứu lý luận hoặc là do yêu cầu của nhiệm vụ có
bước phát triển nhanh, mới, nên trình độ lý luận chưa theo kịp, dẫn đến
kết quả làm việc thất bại. Người viết: “Vì kém lý luận nên gặp mọi việc
không biết xem xét cho rõ, cân nhắc cho đúng, xử trí cho khéo. Không
biết nhận rõ điều kiện hoàn cảnh khách quan, ý mình nghĩ thế nào làm thế
ấy. Kết quả thường thất bại”.
Về chứng bệnh khinh lý luận, Người
phân tích đó thường là khuyết điểm của những người cho rằng mình có
kinh nghiệm và không biết phải kết hợp kinh nghiệm ấy với lý luận để
giải quyết công việc. Người viết: “Có những cán bộ, những đảng viên cũ,
làm được việc, có kinh nghiệm...Nhưng họ lại mắc phải cái bệnh khinh lý
luận. Họ quên rằng: nếu họ đã có kinh nghiệm mà lại biết thêm lý luận
thì công việc tốt hơn nhiều…Có kinh nghiệm mà không có lý luận, cũng như
một mắt sáng, một mắt mờ. Những anh em đó cần phải nghiên cứu thêm lý
luận, mới thành người cán bộ hoàn toàn”. Nhưng cũng theo Người: “Lý luận
cốt là để áp dụng vào thực tế. Lý luận mà không áp dụng vào thực tế là
lý luận suông”.
Một nội dung rất lớn và quan trọng của tác phẩm
“Sửa đổi lối làm việc” là việc giáo dục tư cách đạo đức cách mạng để
người đảng viên có thể biến lý luận thành hành động cụ thể. Người kết
luận: “Chúng ta phải gắng học, đồng thời học thì phải hành”. Bởi vậy,
trong toàn bộ 6 phần của nội dung cuốn sách là: Phê bình và sửa chữa;
Mấy điều kinh nghiệm; Tư cách và đạo đức cách mạng; Vấn đề cán bộ; Cách
lãnh đạo; Chống thói ba hoa, thì phần “Tư cách và đạo đức cách mạng” có
vị trí đặc biệt quan trọng và có độ dài nhất trong tác phẩm.
Vấn
đề đạo đức cách mạng cũng đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu lên như một
nguyên tắc “sống còn” trong xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam ở tác phẩm
“Đường Kách mệnh” năm 1927. Và đây là nội dung giáo dục đầu tiên trong
các lớp huấn luyện cán bộ của Đảng ta lúc đó. "Trung với nước, hiếu với
dân", phẩm chất cơ bản của đạo đức cách mạng mới được nêu lên rất rõ
trong tác phẩm này. Có phẩm chất ấy người cán bộ đảng viên có thể sẵn
sàng hy sinh vì sự nghiệp của Đảng, của dân tộc. “Vị công vong tư. Không
hiếu danh. Không kiêu ngạo. Nói thì phải làm. Ít lòng ham muốn vật
chất. Giữ vững chủ nghĩa. Biết hy sinh”…Tư cách đạo đức đó lại được Chủ
tịch Hồ Chí Minh phát triển sâu sắc thêm, cụ thể hơn trong tác phẩm “Sửa
đổi lối làm việc” trong điều kiện mới, khi Đảng đã trở thành Đảng cầm
quyền.
Ở đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu mỗi đảng viên phải
thực hiện một cách nghiêm túc mối quan hệ giữa lời nói và việc làm và
nêu cụ thể nhiệm vụ của mỗi cán bộ đảng viên phải làm gì và làm như thế
nào để thực hành lý luận. Những nhiệm vụ đó được Người trình bày cụ thể
trong các phần: về phận sự của đảng viên và cán bộ; về tư cách và bổn
phận của đảng viên; về vấn đề vì sao đảng viên phải rèn luyện tính Đảng.
Điều cốt lõi để thực hiện những nhiệm vụ đó là phải trọng lợi ích của
Đảng hơn lợi ích của cá nhân. Người viết: “Vô luận thế nào, vô luận việc
gì, đảng viên và cán bộ phải đặt lợi ích của Đảng ra trước, lợi ích cá
nhân lại sau. Đó là nguyên tắc cao nhất của Đảng”. Trái lại những đảng
viên và cán bộ nào “ham muốn địa vị, tìm cách phát tài, ra mặt anh hùng,
tự cao tự đại,v.v..Đó đều là trái với lợi ích của Đảng”. Cũng trong tác
phẩm này, những vấn đề về đạo đức cách mạng một lần nữa được Người phân
tích, giảng giải. Theo đó, nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm là những nội
dung cơ bản của tư cách đạo đức cách mạng. Tư cách đạo đức ấy là cơ sở,
là cốt lõi để thực hành lý luận. Người chỉ rõ: Trong Đảng ta còn có
những người chưa học được, chưa làm được bốn chữ “chí công vô tư", cho
nên mắc phải tính chủ nghĩa cá nhân. Chủ nghĩa cá nhân như một thứ vi
trùng rất độc, do nó mà sinh ra các chứng bệnh nguy hiểm.
Đọc lại
“Tư cách và đạo đức cách mạng” trong “Sửa đổi lối làm việc” chúng ta
càng hiểu thêm tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Chúng ta cũng càng hiểu
thêm mong muốn của Bác đối với sự phấn đấu tu dưỡng của mỗi người, để có
đủ đức và tài đưa chủ trương, đường lối và nghị quyết của Đảng vào cuộc
sống.
3. Để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh phải “Sửa đổi
lối làm việc” về phong cách và phương pháp lãnh đạo nhằm thực hành lý
luận
Nói về “Cách lãnh đạo” trong “Sửa đổi lối làm việc”, Chủ
tịch Hồ Chí Minh nêu lên cách để cán bộ, đảng viên có thể tập hợp, tổ
chức, lãnh đạo nhân dân thực hiện các chủ trương, đường lối, nghị quyết
của Đảng và chính sách của Chính phủ. Đây là những bài học vô cùng quý
báu để tránh được tình trạng: chủ trương, chính sách ban hành thì nhiều
nhưng không thực hiện được, hoặc thực hiện không đến nơi đến chốn.
Nêu
vấn đề phải lãnh đạo đúng, Người viết: Lãnh đạo đúng nghĩa là: 1- Phải
quyết định mọi vấn đề cho đúng…2- Phải tổ chức sự thi hành cho đúng…3-
Phải tổ chức kiểm soát. Ba nội dung lãnh đạo đó quan hệ mật thiết vơi
nhau và đều gắn bó, dựa vào nhân dân, thực hành sự kết hợp đánh giá từ
trên xuống với từ dưới lên để đánh giá được đúng đắn, hoàn thiện hơn. Để
xây dựng được cách lãnh đạo như thế, Người nêu vấn đề phải chọn người
lãnh đạo: “Chọn người và thay người lãnh đạo là vấn đề quan trọng trong
việc lãnh đạo…Những người mắc phải bệnh quan liêu, bệnh bàn giấy, không
làm được việc, phải thay đi; Những người cậy mình là “công thần cách
mạng” rồi đâm ra ngang tàng, không giữ kỷ luật thì cần phải mời họ xuống
công tác hạ tầng, khép họ vào kỷ luật để chữa tính kiêu ngạo, thói quan
liêu cho họ và để giữ kỷ luật của Đảng và Chính phủ; Một hạng người thứ
ba cũng không thể ở vị trí lãnh đạo, đó là hạng người nói suông. Đó là
những người chỉ “biết nói và nói, nói giờ này qua giờ khác, ngày này qua
ngày khác. Nhưng một việc gì thiết thực cũng không làm được”. Nếu để
những người như thế ở vị trí lãnh đạo, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh là sẽ
chỉ làm hại uy tín của Đảng, không thể tập hợp, lãnh đạo được quần chúng
nhân dân.
Vì vậy, học tập và làm theo tư tưởng, phong cách lãnh
đạo Hồ Chí Minh, trước hết là phải phát hiện ra hạng người như thế và
điều quan trọng là phải kiên quyết loại những người đó ra khỏi vị trí
lãnh đạo, bởi vì họ quá xa lạ với phong cách và phương pháp lãnh đạo mà
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu trong “Sửa đổi lối làm việc”.
Chủ
tịch Hồ Chí Minh cũng chỉ rõ: muốn lý luận được thực hành thì phải có
lối làm việc thiết thực, hiệu quả. Người đòi hỏi mỗi cán bộ phụ trách
phải thực hiện cho được lối làm việc này. Phải khắc phục bệnh quan liêu
“hữu danh vô thực”, tránh lối “làm cho qua chuyện, làm lấy rồi”, chỉ ham
làm chủ tịch này, uỷ viên nọ, chứ không làm công tác thực tế. Để lãnh
đạo thiết thực, Người nêu lên hai cách lãnh đạo: Một là, liên hợp chính
sách chung với chỉ đạo riêng. Hai là, liên hợp người lãnh đạo với quần
chúng. Như thế là một cách lãnh đạo thiết thực. Người cũng cho đó là một
cách vừa lãnh đạo vừa học tập và chỉ rõ: “Bất kỳ người lãnh đạo nào,
nếu không học nổi những việc thiết thực, những người thiết thực và những
bộ phận thiết thực của cấp dưới, để rút kinh nghiệm, thì nhất định
không biết chỉ đạo chung cho tất cả các bộ phận”.
Thiết thực là
phong cách lãnh đạo nổi bật của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây cũng là bài
học sâu sắc, là kinh nghiệm quý giá mà Người để lại trong “Sửa đổi lối
làm việc” và trong thực tiễn lãnh đạo sự nghiệp cách mạng của nhân dân
ta. Lãnh đạo thiết thực là cách tốt nhất để tập hợp, tổ chức và động
viên nhân dân đưa nghị quyết của Đảng vào cuộc sống.
Suốt đời
quan tâm đến việc giáo dục lý luận chính trị và giáo dục thực hành lý
luận cho cán bộ, đảng viên và nhân dân ta, “Đường Kách mệnh” và “Sửa đổi
lối làm việc” của Chủ tịch Hồ Chí Minh là hai tác phẩm lý luận lớn,
cũng là những tác phẩm vô giá về giáo dục lý luận chính trị Người để
lại. Tư tưởng của Người, những lời tâm huyết của Người về vấn đề này đã,
đang và mãi mãi soi sáng sự nghiệp xây dựng Đảng ta, Đảng của giai cấp
công nhân và toàn thể dân tộc Việt Nam trên hành trình hướng tới tương
lai./.
TS. Nguyễn Thị Tình
----------
Chú thích
(1), (2) (4). Hồ Chí Minh,Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.1995, t.2, tr.274, 280, 268.
(3). Hồ Chí Minh,Toàn tập, Sđd, t.1, tr.482.
(5). Hồ Chí Minh,Toàn tập, Sđd t.7,tr.519,520.
(6).Trường Chinh, Lời giới thiệu cuốn sách “Đường Kách mệnh”, Nxb.Sự Thật, H,1982, tr.17.
(7). Hồ Chí Minh,Toàn tập, Sđd, t.12, tr.554.